- 读书 >
- 中国通史 - 傅乐成 >
- 第十七章 唐代的制度 >
- 一、中央政府
(一)三省制的演进
初唐的各种制度,大体是承袭隋朝的,这一点颇像汉初的承袭秦制。中央政府的各种职官,诸如三公、三师、三省、九寺、诸监、御史台等,其组织及职掌,莫不沿袭隋制。高祖时固然是“率由旧章”,即使太宗也没有什么革命性的创作,只是把隋制加以充实或局部修改,使它更趋完善严密而已。
唐代的三省,仍是中央最高行政机关,三省的首长,均为宰相之职。隋时,三省的职掌尚没有明确的划分。直到太宗时,始告确定,以中书省制定法令,门下省审查法令,尚书省执行法令。但因权力的彻底分化,中书与门下,有时不免因成见的关系发生公务上的争执。太宗为补救这个流弊,因而设“政事堂”,作为三省首长联席议政的机关。最初政事堂设在门下省,后来移到中书省,改称为“中书门下”。
三省长官虽为宰相,但其他官吏也可由皇帝指派,参决大政。这个制度也承自隋朝。太宗时,命杜淹以吏部尚书参议朝政。此后任何官吏,只要在他的原有官衔之下,加上一个“参议朝政”或“平章政事”之类的名号,便是实际的宰相。这类名号最初甚为繁多,后来逐渐确定为“同中书门下三品”及“同中书门下平章事”两个名称。前者的意思是表示任何拥有这个名号的官吏,都具有与中书省首长中书令和门下省首长侍中相同的品级(三品)和权力;后者的意思是表示可以与中书令、侍中共同平章政事。到高宗以后,除三公、三师、中书令、侍中外,凡不加这两个名号之一的官吏,虽为尚书省的首长,也不得入“中书门下”议政,而致失去宰相的权力。
唐代三省长官的名称,屡有更改。尚书省的最高长官原为尚书令,高祖武德时,太宗曾为尚书令,其后无人敢任此职,因此自太宗时起,左右仆射变成尚书省的最高长官。至高宗龙朔二年(662),改左右仆射为左右匡政,咸亨元年(670),又复旧名。武后光宅元年(684),改尚书省为文昌台(其后又称文昌都省、都台及中台),左右仆射为文昌左右相。中宗时,复称尚书省及左右仆射。玄宗开元元年(713),又改左右仆射为左右丞相,天宝元年(742)复旧。其后直至唐末,均称左右仆射。门下省的最高长官,武德初称纳言,不久改称侍中。高宗时,一度改称左相。至武后,改门下省为鸾台,侍中为讷言。中宗时,又称门下省及侍中。玄宗开元初,改称侍中为黄门监,不久复称侍中。天宝初,又改称左相。肃宗至德二年(757),复称侍中,一直沿用到唐亡。中书省的最高长官,武德初称内史令,不久改称中书令。高宗时,一度改称右相。武后时,改中书省为凤阁,中书令为内史。中宗时,复称中书省及中书令。玄宗开元初,改称紫微令,不久复称中书令。天宝初,又称右相。至肃宗至德,复称中书令,直至唐亡。
三省的组织,与隋也大致相同。尚书省的长官,自左右仆射(从二品)以下,有六部(吏户礼兵刑工)尚书,正三品。每部又置侍郎一或二人,正四品上或正四品下。每部分四曹,各置郎中一或二人,正五品上或从五品上。此外又有左右丞各一人,左正四品上,右正四品下。门下省有侍中二人,正三品;门下侍郎二人,正四品上;左散骑常侍二人,从三品。此外又有左谏议大夫(正五品上)、给事中(正五品上)、左补阙(从七品上)、左拾遗(从八品上)等多名。中书省有中书令二人,正三品;中书侍郎二人,正四品上;中书舍人六人,正五品上;通事舍人十六人,从六品上。此外又有右散骑常侍、右谏议大夫、右补阙、右拾遗等多名,官品与左散骑常侍等相同。
由于三省首长以外的官员可以参议大政,因此唐代宰相数目之多,为历代所少见。西汉二百年间,宰相仅有四十五人,而唐代二百九十年间,宰相竟多至三百六十九人。唐代宰相员额最多的时期,为武后、中宗、睿宗三朝。武后时,宰相同列者常七八人,中宗朝达十余人,而睿宗景云时,一度至十八人。宰相的数目既多,其权力也自然因而削弱,所以唐代相权,平均不如西汉为重。但唐代也有掌握大权的宰相,因为同一时期,宰相虽有多人,其中受皇帝信任的,权力往往较他相为大。例如玄宗开元时,姚崇与卢怀慎同为宰相,而政事皆由崇裁决,怀慎只能“伴食中书”。又如天宝时的李林甫、杨国忠,其权威之重,也都不亚于汉代。