三十一章
【题解】
本章紧承上章,继续阐述反战主张。老子认为,战争是不祥之物,因此人们都讨厌战争,只有在迫不得已的情况下才可参与战争,而且还要带着悲哀的心情去参战。打了胜仗,不要夸耀,更不可热衷于战争。
【原文】
夫唯兵者①,不祥之器,物或恶之②,故有道者不处③。
君子居则贵左④,用兵则贵右。兵者,不祥之器,非君子之器⑤,不得已而用之,恬淡为上⑥。胜而不美⑦,而美之者⑧,是乐杀人。夫乐杀人者,则不可以得志于天下矣⑨。
吉事尚左⑩,凶事尚右。偏将军居左⑪,上将军居右⑫,言以丧礼处之。杀人之众,以哀悲莅之⑬,战胜,以丧礼处之。
【注释】
①夫唯兵者:夫唯,发语词。王弼本原作“夫佳”,王念孙《读书杂志》举出许多理由认为“夫佳”是“夫唯”之误。卢文弨《抱经堂文集》认为“夫佳”未误,“佳兵”的意思是“精良的兵器”。此说也通。兵,战争。
②物或恶(wù)之:人们大概都很讨厌它。物,主要指人。或,也许,可能。恶,讨厌。
③处:处理,安排。这里引申为使用。
④居:平时。贵左:以左边为贵。古人认为左阳右阴,阳代表生,阴代表杀。所以平时以居左为贵,战争为杀人之事,所以战时以居右为贵。
⑤君子:指有道之人。
⑥恬淡为上:最好漠然处之。即不要热衷于战争。恬淡,淡漠,不热衷。
⑦美:用如动词,赞美,炫耀。
⑧而:如果。
⑨得志于天下:实现统一天下的志向。
⑩尚:崇尚,与上文“贵”同义。
⑪偏将军:副将。
⑫上将军:主将。
⑬以哀悲莅(1ì)之:要带着悲痛的心情参加战争。莅,到,参加。王弼本原作“泣”,罗运贤《老子余义》:“‘泣’当为‘莅’讹。”
【译文】
战争,是一种不吉祥的东西,人们大概都很讨厌它,所以掌握大道的人不去使用它。
君子平时以左边为高贵,作战时却以右边为高贵。战争,是不吉祥的东西,不是君子应该使用的,迫不得已时才使用它,最好漠然处之。即使战胜了也不应该赞美胜利,如果赞美战争的胜利,这就是以杀人为快乐。以杀人为快乐的人,不可能实现统一天下的志向。
吉庆之事以左边为高贵,凶丧之事以右边为高贵。打仗时副将居于左边,主将居于右边,这是说要用办理丧事的礼节去处理战争的事情。战争杀人众多,要带着悲哀的心情参与战争,战胜了,也要用办理丧事的礼节去处理它。