药转
药转①
郁金堂北画楼东② ,换骨神方上药通③ 。露气暗连青桂苑④ ,风声偏猎紫兰丛⑤ 。长筹未必输孙皓⑥ ,香枣何劳问石崇⑦ 。忆事怀人兼得句,翠衾归卧绣帘中。
【题解】
本篇内容有些特别,历来解释分歧很大。何焯《辑评》曰:“此自是登厕诗。”冯浩曰:“颇似咏闺人之私产者,次句特用换骨,谓饮药坠之。三四谓弃之后苑。五六借以对衬。结则指其人归卧养疴也。秽渎笔墨,乃至此哉?”张采田、杨柳皆从其说。杨柳对本篇的解释最详细。他说:“实则这是一首讽刺入道贵主饵药堕胎的诗,首联点明地点、事件。‘北’、‘东’,泛指之词。‘换骨,(俗称‘脱胎换骨’)是道家语,‘换骨’句乃运用藏词修辞手法写出女冠‘堕胎’之事。‘上药’、‘神方’即指所服丹药秘方,《碧城三首》中‘检与神方教驻景’句可互证。颔联紧接‘换骨’句,渲染环境气氛,‘青桂’、‘紫兰’,是园中景物的概括;‘露气’、‘风声’语含双关,一方面点明黄昏之时,另一方面又隐含风吹草动、欲盖弥彰之意。颈联写出堕胎之谋发自所欢,‘长筹’句出自道源注引《法苑珠林》孙皓于建业后园平地获金佛像,置于厕处,令执屏筹事,朱长孺、冯浩诸家均从其说,实误。愚按《三国志·孙皓传》载:甘露元年七月,孙皓‘逼杀景后朱氏,亡不在正殿,于苑中小屋治丧。众知其非疾病,莫不痛切’。义山诗盖暗用此典而引申演绎之。‘长筹’就是长远妥善的计谋,‘孙皓’影射所欢,其人必有权势地位者,故以孙皓喻之。这句诗的意思是:入道贵主的情人逼贵主服药堕胎,这一主意出得真正高明,不下于历史上孙皓逼死景后朱氏之计。‘香枣’句典出《世说新语》,‘石崇’喻贵主原来的丈夫,其人必已亡故或离异,故有‘何劳问’语。结联则写墮胎善后事宜,‘忆事’者忆昔日偷情欢会之事;‘怀人’者怀所欢也;‘得句’者谓贵主事后致书告知所欢事件经过,末则写入道贵主服药堕胎后垂帘拥衾而卧,非常细致而形象地刻画出女子施行人工流产后疲怠困顿之神态。题曰《药转》,亦道家语,《神仙传》所谓‘药之上者有九转还丹太乙金液’。《抱朴子》所谓‘九转之丹,服之三日得仙’。《太清观天经》、《云笈七签》亦均有九转丹药之称。”(见《李商隐评传》)
【注释】
①药转:朱注、冯注都以为是九转之丹,为上等仙药。叶葱奇注引《韵会》:“凡物自转,则(读)上声;以力转物,则(读)去声。”又说转为他动词,和道家所谓九转丹毫无关涉。”转音“撰”。叶注甚是。
②郁金堂:以郁金香和泥涂壁的房子。《文昌杂录》:“郁金堂,或以郁金然于堂中也。”画楼:有绘饰雕刻的楼台。对楼堂的美称。
③换骨:《汉武内传》:“王母谓帝曰:‘子但爱精握固,闭气吞液,一年易气,二年易脉,三年易脏,四年易肉,五年易髓,六年易筋,七年易骨,八年易发,九年易形。’”上药:上等药物。
④青桂苑:长生桂树的林苑。
⑤宋玉《风赋》:“猎蕙草。”注:“猎,历也。”楚辞《九歌》:“秋兰兮青青,绿叶兮紫茎。”偏:遍。
⑥长筹:道源注:“侧筹也。”《法苑珠林》:“吴时于建业后园平地获金像一躯,孙皓素未有信,置于厕处,令执屏筹,至四月八日浴佛时,遂尿头上,寻即通肿,阴处尤剧,痛楚号叫,忍不可禁。太史占曰:‘犯大神圣所致。’宫内伎女有信佛者曰:‘佛为大神,陛下前秽之,今急,可请耶?’皓信之,伏枕皈依,忏谢尤恳,以香汤洗像,惭悔殷重,隐痛渐愈。”
⑦《白石六帖》:“石崇厕中,尝令婢数十人,曳罗縠,置漆箱,中盛干枣,以塞鼻。大将军王敦至,取箱枣食,群婢笑之。”